Kultura

Istnieje obok toccaty figuracyjnej; wykorzystuje w zasadzie wszystkie środki techniki polifonicznej z uprzywilejowaniem jednak swobodnej imi­tacji. Na gruncie toccaty można się spotkać z przejawami trzyczęścio- wości: części skrajne — figuracyjne, środkowa — polifoniczna (np. w twórczości C. Merulo). Toccata bywa też często utworem wieloczę- ściowym, gdzie części figuracyjne i polifoniczne przeplatają się wzajem­nie, a na początku utworu, podobnie jak w toccacie figuracyjnej, pojawiają się zwarte akordy (np. u M. Rossiego). Toccatę wieloczęściową najszerzej rozwinął D. Buxtehude. W toku utworu szeregowane są części figuracyjne i imitacyjne, osiągające rozmiary fugi. Wieloczęściową toccata przechodzi niekiedy w rozbudowany utwór cykliczny, składający się z kil­ku ustępów o kolejności: pierwszy ustęp — figuracyjny, drugi — imita- cyjny w postaci fugata, a nawet fugi, trzeci — tempo wolne adagio, czwarty — fuga (np. niektóre toccaty J. S. Bacha).

Współdziałają one ze sobą tak, że niełatwo znaleźć przykłady wskazu­jące na użycie tylko jednego środka.Sposoby opracowania tematu:Zmiana rejestru i faktury — przeniesienie linii melodycznej, np. na fortepianie z prawej do lewej ręki, zmiany rodzaju akompaniamentu, np. ze słupów akordowych na figurację harmoniczną; prowadzi to też do zmian kolorystycznych.Figuracja linii melodycznej tematu — prowadzi do zmiany pierwotnego rysunku interwałowego linii tematycznej (np. większe interwały wypeł­nione są przez dźwięki przejściowe); zmienia się wówczas także rytmika tematu. W związku z figurowaniem melodii wyróżnia się specjalny rodzaj wariacji ornamentalnej.       Uproszczenie struktury interwałowej, np. pominięcie niektórych interwa­łów, rozszerzenie wartości rytmicznych. Istotne zmiany interwałowe — wyżej wymienione zmiany nie zniekształ­cały zasadniczego biegu linii melodycznej. Zmiany bardziej radykalne są wynikiem .